نامش این روزها بیش از روزهایی که در سکوت در سازمان ملل به نام ایران رایزنی کرده و همتاهای امریکایی و اروپایی را مبهوت می کرد بر سر زبان هاست: محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه دولت یازدهم. کمتر کسی است که سخنان صریح، قاطع و بی پروای او در بیست و دومین روز از مرداد ماه ۱۳۹۲ در صحن علنی مجلس شورای اسلامی را به یاد نداشته باشد.
سیاستمدار کهنه کاری که هنری کسینجر او را دشمن قابل احترام خوانده بود در نیم ساعت سخنرانی در مجلس در مقام دفاع از خود باز هم احترام موافق و مخالف را برانگیخت. دفاع از حقوق بارز هسته ای ایران در مذاکره با ۱+۵ ، لزوم وجود اعتماد دوجانبه میان ایران با هرکشوری که خواهان گفتگو با تهران است ، لزوم حاکمیت نگاه فراملی و فراجناحی در سیاست خارجی و تاکید بر نقش آفرینی بیشتر ایران در تحولات و مبارزه مدبرانه با جریان های افراط و تفریط در منطقه، شاه کلیدهای سخنان ظریف در مجلس شورای اسلامی بود.
وی در پاسخ به منتقدانی که او را صد در صد غربی خوانده بودند گفت :” شما را به خدا آیا بد است که یک سیاس کهنه کار ۸۰ ساله به فرزند ۴۰ ساله این انقلاب بگوید دشمن قابل احترام؟ چه می خواستید بگوید که شما را خوش بیاید؟ برخی مقامات آمریکایی یک روزی مخالفان دولت جنگ طلب بودند و من این کار را در حیطه وظایفم انجام می دادم. اگر توانسته ام در بین این جنگ طلبان اختلاف ایجاد کنم، افتخار بنده است. وظیفه ام را انجام داده ام؛ راحت تر بودم که عافیت طلبی می کردم و در خانه می نشستم و این کار را انجام نمی دادم ولی افتخار می کنم که براساس نظرات بزرگان نظام و با نظر و اجازه آنها این کار را انجام دادم. نفرمودند که چرا رسانه های صهیونیستی به من حمله می کنند. آیا اینکه دشمنان به توانمندی یک فرزند کوچک شما اذعان و اعتراف کنند، بد است؟ ”
وی در روزهایی سکان هدایت وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران را از علی اکبر صالحی تحویل می گیرد که منطقه خاورمیانه از سوریه تا مصر، از تونس تا لیبی، از بحرین تا عراق و لبنان در بحران های متفاوت سیاسی و امنیتی دست و پا می زند. پرونده هسته ای ایران نیز به نوعی سکون و توقف سیاسی را تجربه می کند. در این میان تندروهای امریکایی و لابی های اسرائیل در کنگره و سنای امریکا بر شیپور تشدید تحریم ها می دمند.
معنای اعتدال در سیاست خارجی، برنامه های دولت جدید برای مذاکرات هسته ای، احتمال انتقال پرونده هسته ای از شورای عالی امنیت ملی به وزارت خارجه ، موضع گیری های احتمالی ایران در برابر تندروهای امریکا و لابی اسرائیل ، احتمال مذاکره مستقیم میان تهران – واشنگتن و نقش ایران در معادلات پیچیده منطقه ای امروز محورهای مصاحبه سایت دیپلماسی ایرانی با محمدجواد ظریف است که با هم می خوانیم:
یکی از شعارهای دولت تدبیر و امید بحث اعتدال بود. شما چه تعریفی از اعتدال در حوزه سیاست خارجی دارید؟
به نظر بنده اعتدال به معنای واقع بینی و ایجاد توازن بین نیازهای مختلف کشور در پیشبرد سیاست خارجی و پیگیری اهداف سیاست خارجی در چارچوب روش های متین، معقول و با گفتمان مناسب است. اعتدال به معنای فراموش کردن ارزش ها و یا کنار گذاشتن اصول نیست. اعتدال به معنی کوتاه آمدن از حقوق کشور هم نیست. به معنای دیگر همانگونه که در سخنان خود در مجلس هم بیان کردم اعتدال ریشه در خودباوری دارد. کسی که به توانمندی ، قدرت و امکانات و ظرفیت های خود ایمان دارد در مسیر اعتدال قدم برمی دارد اما کسی که احساس ضعف و ترس دارد عمدتا تندروی را پیشه راه می کند. تندروهای دنیا انسان های ترسویی هستند و علیرغم اینکه احتمال دارد شعارهای آنها با هم متفاوت باشد ارتباط خوب و تنگاتنگی با یکدیگر دارند. امروز دنیا به اعتدال نیاز دارد و جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری قدرتمند می تواند با اعتدال سیاست خارجی مناسبی را پیش ببرد.
رئیس جمهور در نخستین مصاحبه مطبوعاتی خود پس از تحلیف یکی از اصلی ترین اولویت های خود را ازسرگیری مذاکرات هسته ای با ۱+۵ اعلام کردند. آیا شما برنامه و پیشنهاد جدیدی برای ازسرگیری این مذاکرات دارید؟
ما گفتگوهایی را در داخل دولت با جناب رئیس جمهور در خصوص نحوه پیگیری حقوق هسته ای کشور و رفع تحریم های ظالمانه ای که علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال شده ، داشته ایم. مبنای کار ما اصرار بر حقوق ایران و رفع نگرانی های معقول جامعه بین المللی است. همانگونه که مقام معظم رهبری و شخص رئیس جمهور تاکید کردند این مساله آسان است به شرط آنکه هدف حل موضوع هسته ای باشد.ما معتقدیم که حل مساله هسته ای نیازمند اراده ای سیاسی است که در جمهوری اسلامی ایران انتخاب جناب دکتر روحانی با سابقه ای که در این پرونده داشته اند نشان دهنده این است که مردم ایران می خواهند مساله هسته ای با قدرت ، صلابت و در زمانی معقول به سمت حل و فصل پیش رود. امیدواریم که در طرف مقابل هم اراده سیاسی برای حل موضوع هسته ای وجود داشته باشد . در اینصورت هیچ نگرانی نداریم که دنیا را از صلح امیز بودن برنامه هسته ای خود مطمن کنیم چرا که بر اساس فتوای مقام معظم رهبری و بر اساس نیازهای استراتژیک ایران سلاح هسته ای هیچ جایی در امنیت ملی ما نداشته و حتی مخل امنیت ملی ما نیز است.
زمزمه هایی در خصوص احتمال انتقال پرونده هسته ای از شورای عالی امنیت ملی به وزارت امور خارجه شنیده می شود. این گمانه زنی ها را تایید می کنید یا تکذیب و آیا اصولا برنامه خاصی برای انتقال این پرونده دارید؟
من چنین چیزی را نشنیدم. این تصمیمی است که در حوزه اختیارات رئیس جمهور است. به هرحال بنده تلاش خواهم کرد با توجه به تجربه ای که در این خصوص دارم در هر مسئولیتی که باشم و به هر میزانی که در پیشبرد پرونده هسته ای بتوانم کمک کنم در خدمت باشم . اما تصمیم گیری در خصوص نحوه پیگیری پرونده هسته ای ، شکل و قالب مذاکرات و روش های مورد نظر در سطوح عالی نظام رخ می دهد.
همزمان با روی کارامدن دولت حسن روحانی هم در کنگره و هم در سنا شاهد شکل گیری جریان های ضدایرانی بودیم.از سوی دیگر اسرائیلی ها نیز در جنگ های تبلیغاتی خود ادعا می کنند که دولت در ایران تغییر کرده اما سیاست ها همان سیاست های پیشین است. برای مقابله با این تندروی ها چه برنامه ای دارید ؟
به نظر می رسد که جنگ طلبان نگران کاهش مشکلات هستند و به وضوح تمام تلاش خود را با هرگونه بهانه تراشی برای تشدید بحران به کار می برند. مهم این است که تصمیم گیرندگان در اروپا و امریکا ماهیت و اهداف جنگ طلبان را به خوبی درک کنند و بر اساس آن اجازه ندهند که دستور کار جنگ طلبی و تنش آفرینی – از طریق ایجاد فشارهای ظالمانه بر مردم ایران که هیچ جایگاهی در حقوق بین الملل ندارد – مانع استفاده از فرصت هایی شود که می تواند برای یافتن راه حل به کار رود. همین سیاست تندروی نشان می ده که افراطیون ترسو بوده و نگران مذاکره و گفتگوهستند. این طیف با توسل به روش های عجولانه و بی اثر راه را بر میانه روی و اعتدال می بندند. معمولا هم آدم های ترسو در سیاست به اهداف خود دست نمی یابند.
اگر در حاشیه نشستهایی چون مجمع عمومی سازمان ملل یا مذاکرات ۱+۵ با پیشنهاد گفتگوی دوجانبه از سوی امریکا مواجه شوید ، با آن موافقت خواهید کرد؟
مقام معظم رهبری نظر خود را در خصوص گفتگو تاکنون بارها اعلام کرده اند. اصل گفتگو موضوعیتی ندارد اما سوال اینجاست که چه مسائلی در این گفتگوها مطرح خواهد شد و چه میزان اراده سیاسی در طرف مقابل برای حل و فصل موضوع وجود داشته باشد. بحث بر سر این است که آیا این اراده سیاسی شکل خواهد گرفت و آیا دولت امریکا این آمادگی را دارد که در مقابل گروه های فشار ایستاده و مانع از رهبری جریان توسط گروه های تندرو شود؟ این مساله در حقیقت آزمایشی برای دولت ایالات متحده است که آمادگی خود را برای ایفای نقش جدی برای رسیدن به راه حل نشان دهد.
شما گفتگوی دوجانبه تهران – واشنگتن را پیش نیاز پنهان بهبود رابطه ایران – اروپا نمی دانید؟
من پیش نیاز بهبود رابطه را اراده سیاسی می دانم. روش ها قابل بررسی هستند اما آنچه که ضروری است شکل گیری این اراده سیاسی و تبلور آن در عمل است. آن زمان می توان از روش های مختلف برای پیشبرد هدف استفاده کرد. در زمانی که مشخص نیست که این اراده سیاسی وجود دارد میزان کارآیی استفاده از روش های جدید چندان مشخص نیست. در ایران انتخاب آقای روحانی نشان می دهد که هم مردم اراده کرده اند که با عزت با دنیا تعامل سازنده داشته باشند و هم آقای روحانی با سخنان خود و انتخاب ها نشان دادند که این اراده سیاسی را دارا هستند. اکنون مهم این است که چنین اراده ای به شکل مشابه در طرف مقابل شکل بگیرد.
شما در روزهای التهاب خاورمیانه سکان هدایت وزارت خارجه را بر عهده گرفتید. از سوریه تا مصر، از بحرین تا لبنان و عراق شاهد بحران های متفاوت هستیم. اولویت های شما در پرونده های منطقه ای چیست؟
شرایط در منطقه به دلیل برخی کوتاه نظری هایی که توسط برخی بازیگران عموما خارج از منطقه در طول چند سال گذشته اعمال شده به سمت ملتهبی پیش می رود که نیاز اقدام عملی همگان برای مهار بحران را می طلبد. از یک سوبنیادگرایی از سوی دیگر فراموش شدن آرای مردم و زیر پا گذاشته شدن آرای آنها و البته دخالت بسیار واضح خارجی منطقه را به آشوب می کشد و نتیجه آن از میان رفتن جان هزاران انسان بی گناه است. در چندروز گذشته متاسفانه در مصر شاهد یکی از شدید ترین شرایطی بودیم که چندصدنفر از مردم بیگناه جان خود را از دست دادند. در نتیجه نه تنها نیاز است که برای پایان دادن به بحران در مصر فکر جدی بکنیم بلکه نیاز جدی تر منطقه ای و جهانی این است که برای جلوگیری از افراط با استفاده از مدل های بومی دموکراسی ؛ اقدام جدی صورت بگیرد. من فکر می کنم که جمهوری اسلامی ایران بخصوص پس از حماسه سیاسی امسال بتواند نقش مهمی در این حوزه ایفا کند.
